Heeft Darwin zijn opvattingen op zijn sterfbed herroepen?

Op 19 april 1882, 73 jaar oud, stierf Charles Darwin. Sommigen vonden het diep triest dat hij dit leven als een ongelovige had verlaten. In de jaren die volgden, doken er verschillende verhalen op dat Darwin een sterfbed-bekering zou hebben meegemaakt en de evolutietheorie zou hebben afgezworen. De geschiedenis komt al naar voren in enkele preken uit mei 1882 ^[1]. De bekendste versie van deze geschiedenis wordt toegeschreven aan een zekere Lady Hope, die de bedlegerige Darwin bezocht zou hebben in Down House in de herfst van 1881. ^[2] Zij beweert dat hij de brief aan de Hebree?n las, toen zij binnenkwam. Toen zij het onderwerp van de schepping volgens Genesis ter sprake bracht, zou hij zenuwachtig zijn geworden. Hij zou haar gevraagd hebben om de volgende dag terug te komen om de verzamelde bedienden, pachters en buren toe te spreken over Jezus in het tuinhuis waar plek was voor ongeveer dertig personen.Ongeveer 30 mensen gaven hier gehoor aan.
Het verhaal wat deze vrouw vertelde, verscheen voor het eerst op papier in een artikel in het Amerikaanse Baptisten tijdschrift ?The watchman Examiner?.^[3] Sindsdien is het steeds weer verschenen en overgenomen in vele boeken, tijdschriften en traktaten.

Het grote probleem met dit soort verhalenis dat ze allemaal zijn afgewezen door de familie van Darwin. Francis Darwin schreef op 8 februari 1887 aan Thomas Huxley dat het nieuws van Darwin en dat hij zijn theorie herroepen zou hebben ?onjuist was en zonder enige grond? ^[4] en in 1917 bevestigde Francis Darwin dat hij:

?geen reden had om te geloven dat hij [zijn vader] ooit zijn agnostische standpunt zou hebben gewijzigd?.^[5]

Henrietta (Litchfield), de dochter van Charles Litchfield schreef in het evangelische weekblad The Christian van 23 februari 1922:

?Ik zat aan zijn sterfbed. Lady Hope was niet bij hem tijdens zijn laatste ziekte, of aan enig ander ziekbed. Ik twijfel eraan of hij haar ooit ontmoet heeft, maar hoe het ook zij, zij had geen enkele invloed op hem waar het zijn meningsvorming of geloof aangaat. Hij heeft nooit iets van zijn wetenschappelijke opvattingen herroepen. Niet toen, maar ook niet eerder… Het hele verhaal heeft geen enkele grond?.^[6]

Sommige mensen zijn zelfs tot de conclusie gekomen dat er helemaal nooit een Lady Hope heeft bestaan.

Wat moeten wij ervan denken?

James Moore is schrijver van een toonaangevende biografie van Darwin. Hij is docent wetenschapsgeschiedenis en technologie aan The Open University in het Verenigd Koninkrijk. Moore besteedde in totaal twintig jaar om informatie van drie werelddelen bij elkaar te brengen. Uiteindelijk publiceerde hij een boek over zijn onderzoek naar wat hij de ?Darwin-legende? noemde. ^[7] Hij is van mening dat er wel degelijk een Lady Hope heeft bestaan. Het zou gaan om Elizabeth Reid Cotton, geboren in 1842. In 1877 trouwde ze met de weduwnaar admiraal James Hope. Ze was rond 1880 actief in de tentevangelisatie en met het bezoeken van ouderen en zieken in Kent. Ze stierf uiteindelijk in 1922 in Sydney, Australi? aan kanker, en is daar begraven, in een graf dat nog steeds te bezoeken is. ^[8]

Moore komt tot de conclusie dat Lady Hope waarschijnlijk ergens tussen op woensdag 28 september en zondag 2 oktober 1881 Charles Darwin bezocht heeft. Francis en Henrietta waren daar niet bij, maar Emma, Charles? vrouw waarschijnlijk wel.^[9] Hij beschrijft Hope als ‘een vrouw die bedreven was in het vertellen van mooie verhalen, voorzien van fraaie details en dialogen, omgeven met een sentimenteel spiritueel sausje.? ^[10] Moore wijst erop dat het gepubliceerde verhaal van Hope enkele details bevat die waarheidsgetrouw zijn (zoals tijd en plaats) maar tegelijkertijd feitelijke onjuistheden bevat. Charles was zes maanden voor hij stierf niet aan zijn bed gekluisterd, en het tuinhuis was te klein om ruimte te bieden aan 30 mensen. Het belangrijkste aspect van het verhaal is dat het niet zegt dat Charles de evolutie afwees of het christendom omarmde. Het verhaal zegt niet meer dan dat Darwin zijn zorgen heeft geuit over de uitkomsten van zijn speculaties uit zijn jeugd en dat hij zich had uitgesproken over een bepaalde zaak, waarbij hij de mening was toegedaan dat er het beste zo weinig mogelijk mensen naar een specifieke religieuze bijeenkomst zouden moeten gaan. De veronderstelde bekering is slechts opsmuk dat anderen aan het verhaal hebben toegevoegd of tussen de regels door in het verhaal hebben gelezen. Moore noemt dit ?geheiligd jokken?.

Het is van belang om te weten dat Emma voor het grootste deel van haar huwelijksleven zeer grote moeite had door de niet-religieuze aard van Charles opvattingen. Zij zou er alle belang bij hebben een verslag van een daadwerkelijke bekering te bevestigen, als zoiets zou hebben plaatsgevonden. Maar dat heeft ze nooit gedaan.

Het heeft er daarom alle schijn van dat Darwin zijn opvattingen nooit heeft herroepen en het is jammer dat het verhaal over lady Hope tot op de dag van vandaag steeds weer opduikt in artikelen en traktaten en wordt doorgegeven door mensen die het goed bedoelen.

Referenties en aantekeningen